Μουσείο, Βυζαντινό Καστοριάς

Το Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς εγκαινιάστηκε τον Μάιο του 1989 και βρίσκεται στην κορυφή του λόφου της βυζαντινής ακρόπολης της πόλης, στην πλατεία Δεξαμενής. Από τους πολυάριθμους ναούς που σώζονται στην πόλη, στο μουσείο εκτίθεται ένα αντιπροσωπευτικό σύνολο φορητών εικόνων, που χρονολογούνται από το 12ο έως και το 17ο αι. Η έκθεση οργανώνεται σε έξι ενότητες, σε μία αίθουσα κατάλληλα διαμορφωμένη με διάχωρα και υποβλητικό φωτισμό. Η περιήγηση ξεκινά από τα δεξιά, με την πρώτη ενότητα, που περιλαμβάνει τέσσερις εικόνες (αρ. 1-4) υψηλής καλλιτεχνικής αξίας του 12ου και 13ου αι. Πρέπει να σταθούμε ιδιαίτερα στην πρώτη από δεξιά εικόνα, του Προφήτη Ηλία. Ο προφήτης παριστάνεται όρθιος, να ευλογεί με το δεξί του χέρι, ενώ στο αριστερό κρατά ένα ανεπτυγμένο ειλητάριο. Η ενότητα περιλαμβάνει ακόμη την εικόνα του Αγίου Νικολάου και δύο εικόνες των Αγίων Αναργύρων Κοσμά και Δαμιανού. Η δεύτερη ενότητα αποτελείται από δέκα εικόνες του 14ου αι. (αρ. 5-11 και 34, 35 και 37). Με βάση την τεχνοτροπία τους, οι εικόνες αυτής της ενότητας μπορούν να αποδοθούν είτε στην παραγωγή μεγάλων καλλιτεχνικών κέντρων (της Βέροιας ή της Θεσσαλονίκης) είτε σε τοπικό εργαστήριο υψηλής καλλιτεχνικής στάθμης. Αξίζει να σταθείτε στην εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα. Ο Χριστός εικονίζεται σε μαύρο φόντο, να κρατά με το αριστερό χέρι κλειστό ευαγγέλιο, ενώ με το δεξιό ευλογεί. Η υψηλή ποιότητα της απόδοσης του έργου, ο ευγενικός χαρακτήρας της μορφής σε συνδυασμό με την αυστηρή πνευματικότητα του προσώπου δηλώνουν τη σχέση του καλλιτέχνη με κάποιο μεγάλο καλλιτεχνικό κέντρο της αυτοκρατορίας. Η επόμενη ενότητα περιλαμβάνει οχτώ εικόνες του 15ου αι. (αρ. 12-16, 29, 36 και 38). Αναμφίβολα, μία από τις ωραιότερες εικόνες της συλλογής είναι η αμφιπρόσωπη εικόνα αρ.12. Στη μία όψη εικονίζεται η Παναγία Οδηγήτρια να πλαισιώνεται από εννέα τετραγωνίδια που περιέχουν χαρακτηριστικές σκηνές από το βίο της. Στην άλλη όψη εικονίζεται η Αποκαθήλωση. Το νεκρό Χριστό κρατούν ο Ιωσήφ ο εξ Αριμαθαίας και η Παναγία. Τα χέρια του νεκρού ασπάζονται η Μαρία η Μαγδαληνή και ο απόστολος Ιωάννης. Ο Νικόδημος, γονατιστός, προσπαθεί με μία τανάλια ν’ αποσπάσει τα καρφιά από τα πόδια του Εσταυρωμένου. Εντύπωση προκαλεί η δραματικότητα και η έκφραση του ανθρώπινου πόνου. Πιο αριστερά, σ’ έναν ημικυκλικό χώρο, εκτίθενται οι τέσσερις εικόνες (αρ. 17-20) της τέταρτης ενότητας, που παρουσιάζει εικόνες του εργαστηρίου της Καστοριάς των χρόνων 1480-1510. Αναμφισβήτητα, το έκθεμα που αιχμαλωτίζει το βλέμμα του επισκέπτη είναι το αρ. 19, το βημόθυρο με την παράσταση του Ευαγγελισμού. Η εικόνα είναι δημιουργία τοπικού καλλιτεχνικού εργαστηρίου. Ο αρχάγγελος Γαβριήλ εικονίζεται στο αριστερό φύλλο του βημοθύρου, να κρατάει ραβδί κήρυκα και να ευλογεί τη Θεοτόκο. Στο άλλο φύλλο, η Θεοτόκος μόλις έχει σηκωθεί από το θρόνο της και γέρνει το κεφάλι της με σεμνότητα και σεβασμό μπροστά στην αναγγελία του χαρμόσυνου γεγονότος. Στα χέρια κρατάει μια ρόκα και αδράχτι. Στο τέλος της έκθεσης ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να θαυμάσει εικόνες του 16ου και 17ου αι., από τις δύο πιο αντιπροσωπευτικές για την εποχή σχολές: της Σχολής της Βορειοδυτικής Ελλάδας, απ’ όπου προέρχεται μια δεσποτική εικόνα με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, και της Κρητικής Σχολής, απ’ όπου προέρχεται η εικόνα του Χριστού Παντοκράτορα σε χρυσό φόντο. Ο προφήτης Ηλίας, εικόνα του 10ου αι. (Βυζαντινό Μουσείο Καστοριά). Μερική άποψη αίθουσας με βυζαντινές και μεταβυζαντινές εικόνες στο Βυζαντινό Μουσείο Καστοριάς. Το κτίριο του Βυζαντινού Μουσείου Καστοριάς.